واژه انتفاع به معنی بهره بردن است و حق انتفاع نیز معادل حق استفاده می باشد. در واقع حق انتفاع زمانی مطرح است که استفاده کننده مال، مالک آن مال نیست و این حق بنا به شرایط یا عقدی به شخص داده شده است.
حق انتفاع در ماده 40 قانون مدنی به اینگونه تعریف شده است:
“حق انتفاع عبارتست از حقی که به موجب آن، شخص اجازه دارد از مالی که در تملک شخص دیگری بوده و یا مالک خاصی ندارد استفاده نماید.”
انواع حق انتفاع و جزئیات قانونی آن
این حق به سه حالت عمری، رقبی و سکنی می باشد که در زیر به تشریح آنها می پردازیم:
- عمری (عُمری): حقی است که مالک به واسطه عقدی به میزان عمر خود یا منتفع و یا شخص دیگری تعیین می کند.
- رقبی (رُقبی): حقی است که مالک به مدت معینی تعیین می کند.
- مثال: در اختیار قرار دادن مالی مانند ملک، اتومبیل و … به شخص برای مدت معین
- سکنی (سُکنی): حق سکونت در ملک که می تواند بصورت رقبی یا عمری تعیین شود که به حق سکنی نیز معروف است.
مدت قانونی حق انتفاع
طبق ماده 44 قانون مدنی، اگر مالک برای انتفاع مال خود مدتی تعیین نکرده باشد این حق تا زمان فوت او اعتبار دارد. مگر اینکه مالک قبل از فوت نسبت به مال خود رجوع داشته باشد.
پیشنهاد می کنیم مطالعه نمایید: قانون مدنی چیست و شامل چه موضوعاتی می شود؟
در خصوص جزئیات حق نفع
در ماده 48 قانون مدنی آمده است که شحص دارای حق باید از مال در اختیار گذاشته سوء استفاده نکرده و در محافظت از آن مال کوتاهی نداشته باشد. همچنین در در ماده 49 قانون مدنی به این موضوع اشاره شده است که هزینه لازم برای نگهداری مال مشمول بر حق نفع بر عهده منتفع نیست مگر اینکه بر این موضوع شرط شده باشد. در ماده 50 قانون مدنی نیز ذکر شده که اگر مال مشمول بر حق انتفاع با کوتاهی منتفع دچار آسیب یا از بین نرفته باشد، شخص مسئولیتی در قبال آن نخواهد داشت. برای مثال ملکی که در اختیار شخصی قرار داده شده است در حوادثی مانند زلزله، سیل، رانش زمین و مواردی از این دست نابود شده و یا آسیب ببیند آن شخص هیچ مسئولیتی نخواهد داشت. در ماده 52 نیز آمده که در شرایط زیر، منتفع ضامن جبران متضرر شدن مالک است:
- در صورت سوء استفاده از مال
- در صورت عدم رعایت شروط لحاظ شده
مواردی که موجب زایل شدن (از بین رفتن) حق نفع می شود
- انقضای مدت
- از بین رفتن مال موضوع انتفاع
در ماده 53 به این موضوع اشاره شده است که اگر مالک، مال خود را به دیگری انتقال دهد و مالک جدید از حق انتفاع آن مال بی خبر باشد حق فسخ معامله را خواهد داشت. لازم به ذکر است که در صورت علم بر این موضوع، معامله قابل فسخ نبوده و همچنین حق نفع پا برجا می ماند.
آیا حق انتفاع همان اجاره است؟
با وجود شباهت هایی که وجود دارد در پاسخ باید گفت خیر! و این دو با یکدیگر تفاوت دارند. در واقع این دو را می توان بصورت زیر مجزا نمود:
- در اجاره که به مدت زمان معینی تعیین می شود مالکیت وجود دارد اما در انتفاع صرفا حق بهره برداری محدود.
- برای اجاره مبلغی تعیین می شود اما برای انتفاع ممکن است عوضی تعیین نشده باشد.
- در اجاره امکان اینکه نوع بهره برداری بصورت اجاره به غیر باشد وجود دارد اما در انتفاع خیر.