شکایت کیفری

انجام اموری که در قانون، جرم شناخته شده است (همچون قتل، سرقت، ضرب و جرح، کلاه برداری، خیانت در امانت، تخریب اموال و …) و ترک اموری که واجب بوده و جزو وظایف اشخاص تعیین شده اند (مانند پرداخت نفقه زن و فرزندان)؛ تخطی از قانون محسوب شده و برای فرد خاطی مجازات در نظر گرفته شده است. این امور، جزائی یا کیفری نام گرفته و قوانین سختگیرانه ای در ارتباط با آنها تصویب شده است. دعاوی تحت این چهارچوب نیز بصورت شکایت کیفری مطرح می شوند.

لازم به ذکر است که جرائم کیفری به دو نوع جرائم عمومی و خصوصی دسته بندی می شوند. جرائم کیفری خصوصی تنها جنبه اختصاصی داشته و شکایت یا رضایت فرد شاکی تعیین کننده خواهد بود. اما در جرائمی همچون زنای به عنف و قتل عمد، جرم ارتکابی علاوه بر شاکی خصوصی جنبه عمومی نیز داشته و حتی در صورت رضایت فرد شاکی؛ مجرم محکوم به تحمل مجازات صادره از جانب دادگاه خواهد شد.

در پرونده های مربوط به دعاوی کیفری، که افراد خاطی به عنوان مجرم شناخته شده و مستحق مجازات اند، افراد بزه دیده تحت عنوان شکایت کیفری اقدام به شکایت از آنان و طرح شکوائیه می نمایند. دعاوی حقوقی و کیفری تفاوت های بسیاری با هم دارند که اطلاع از تفاوت ‌های این دو  برای موفقیت در مراحل پیگیری پرونده، تاثیرگذار است.

بهتر است بدانیم که در دعاوی کیفری، شکایت کننده را شاکی و طرف مورد شکایت را متشاکی، متهم یا مشتکی عنه می نامند. اما در دعاوی حقوقی به متقاضی، مدعی یا خواهان و به طرف مورد دعوا، مدعی علیه یا خوانده گفته می شود. موضوع پرونده را در دعاوی حقوقی، خواسته و در دعاوی کیفری اتهام می نامند. اخطاریه به منظور دعوت خوانده و احضاریه برگه دعوت متهم به دادگاه در دعاوی کیفری است.

تفاوت های شکایت حقوقی و کیفری

• در شکایت کیفری امکان برائت یا محکومیت مشتکی عنه با توجه به دلایل ارائه شده توسط شاکی وجود دارد اما در دعاوی حقوقی مجازاتی در نظر گرفته نشده است و تنها فرد متعهد یا خوانده، مکلف به جبران حقوق تضییع شده خواهان و انجام تعهد می گردد.
• تنظیم و ارائه شکایت کیفری به مراجع قانونی محدودیت خاص قانونی نداشته و می توان در هر نوع کاغذی آن را ارائه نمود. اما برای ادعای حقوقی ضروری است که فرم های اختصاصی تحت عنوان دادخواست تهیه و تکمیل و به مراجع قضائی ارائه نمود. در غیر اینصورت خواسته خواهان مورد پذیرش قرار نخواهد گرفت.
• شکایت کیفری را ابتدا بایستی در دادسرا مطرح نمود و سپس با توجه به عنوان آن و بعد از انجام تحقیقات لازم، پرونده جهت پیگیری و رسیدگی به دادگاه فرستاده می شود. اما طرح دادخواست حقوقی به صورت مستقیم در دادگاه، عملی خواهد بود.
• بسیاری از شکایات کیفری بنابه برخورداری از جنبه عمومی جرم، حتی با بازپس گیری شکایت از جانب شاکی نیز پرونده بسته نمی شود. برای مثال جرائمی همچون قتل و رابطه نامشروع از این قبیل اند. اما در دعاوی حقوقی رضایت خواهان منجر به مختومه شدن پرونده می شود.
• عدم توجه متهم به احضاریه دریافتی و حضور نیافتن در مرجع قضائی مربوطه، ممکن است منجر به صدور حکم جلب وی می گردد. اما در پرونده های حقوقی عدم حضور خوانده در جلسه  دادرسی ممکن است منجر به محکومیت وی به علت عدم دفاع موثر شود.

مراحل رسیدگی به شکایت کیفری

• مراجعه به نزدیکترین حوزه دادسرا به محل وقوع جرم
• تنظیم شکوائیه و اقامه دعوی
• تقدیم شکوائیه به قسمت معاونت ارجاع دادسرا
• ارجاع پرونده به کلانتری حوزه استحفاظی محل وقوع یا کشف جرم و یا دستگیری مجرم یا شعبات دادیاری یا بازپرسی توسط معاونت ارجاع
• انجام تحقیقات لازم توسط کلانتری
• مراجعه شاکی به قسمت معاونت قضائی کلانتری مربوطه
• ثبت شکایت در سامانه الکترونیک
• شروع تحقیقات و جمع آوری ادله توسط ضابطین دادگستری
• ارجاع پرونده به دادسرا
• رسیدگی اولیه به پرونده در دادگاه بدوی
• در صورت کافی بودن ادله و مدارک ارائه شده از جانب طرفین، صدور قرار محکومیت با قید وثیقه و یا صدور حکم برائت
• در صورت صدور کیفرخواست ارجاع پرونده به دادگاه کیفری
• صدور رای
• در صورت اعتراض به حکم صادره، رسیدگی به درخواست تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر
• ارجاع پرونده برای اجرا به واحد اجرای احکام کیفری در دادسرای محل وقوع جرم

ضروری است بدانیم که در تنظیم شکوائیه تنها افرادی که به سن قانونی (18 سال تمام) رسیده باشند و به عبارتی از اهلیت برخوردار باشند، می توانند اقدام به شکایت کیفری نمایند؛ در غیر اینصورت باید ولی یا قیم قانونی وی عهده دار این کار باشد. از دیگر نکاتی که در تنظیم شکوائیه باید بدان توجه نمود این است که آندسته از جرائمی که فاقد جنبه عمومی هستند مانند افتراء، توهین و فحاشی تنها با شکایت شاکی قابل پیگیری اند. اما در مورد جرائم عمومی، تعقیب و رسیدگی به جرم با گزارش ضابطین قوه قضائیه از جمله ماموران نیروی انتظامی و… انجام می گیرد. لازم به ذکر است که اقرار به جرم متهم در روند پرونده تاثیر بسزایی داشته و رسیدگی به جرائم مشهود با سرعت بیشتری انجام می گیرد.

ارائه ادله محکم برای شکایت، جهت هموار شدن مسیر پرونده و دستیابی زودتر به نتیجه؛ ضروری است. در غیر اینصورت ارزیابی ادعای شاکی و تحقیقات بیشتر به موجب کشف حقیقت زمان بر خواهد بود و اگر مقام قضایی (دادیار یا بازپرس) در خصوص مجرم بودن متهم تردید داشته باشد؛ قرار منع تعقیب صادر خواهد نمود. چنانچه بعد از تکمیل تحقیقات و بررسی پرونده قرار مجرمیت متهم صادر گردید، بعد از تایید کیفر خواست صادره توسط دادستان؛ پرونده برای صدور حکم از دادسرا به دادگاه کیفری ارسال می گردد. در صورتی که متهم بتواند در مرحله دادسرا از خود دفاع نموده و مدارک و شواهد کافی ارائه نماید و صحت آنها احراز شود، بازپرس حکم برائت وی را صادر نموده و پرونده بدون ارجاع به دادگاه کیفری مختومه می شود.

انواع تصمیمات صادره از دادسرا و دادگاه کیفری

1. قرار منع تعقیب
2. قرار موقوفی تعقیب
3. حکم جلب
4. حکم برائت
5. حکم محکومیت

چنانچه عمل فرد، جرم محسوب نشده یا اتهام وارده به متهم منتسب به وی نباشد، قرار منع تعقیب صادر می شود.

در شرایطی از قبیل فوت متهم، رضایت شاکی، اعمال عفو، فسخ یا مختومه شدن پرونده؛ قرار موقوفی تعقیب صادر خواهد شد.

بعد از تحقق جرم بنابه شرایط و شواهد موجود، حکم جلب صادر گشته و در صورت موافقت دادستان با حکم صادره، کیفر خواست صادر می گردد.

در صورت عدم تحقق جرم و عدم احراز اتهامات وارده به متهم، بایستی حکم برائت صادر گردد.

با اثبات جرم ارتکابی توسط متهم به دادگاه و تکمیل بودن شواهد و مدارک مبنی بر احراز اتهامات وارده بر متهم، حکم مجازات و محکومیت وی صادر می گردد.

ضروریات تنظیم شکوائیه

1. ذکر مشخصات فردی و هویتی شاکی به همراه نشانی دقیق محل سکونت، کدپستی، شماره تلفن ثابت و تلفن همراه
2. بیان موضوع شکایت، زمان و مکان وقوع جرم
3. ضرر و زیان وارده به شاکی و موارد مطالبه وی
4. ادله اثبات جرم
5. در صورت وجود شهود و مطلعان، مشخصات و آدرس محل سکونت آنان
6. ذکر مشخصات فردی و آدرس های در دسترس از متهم
7. امضاء شکوائیه توسط شاکی و ارائه به دادسرا یا دادگاه مربوطه

ضروریات کیفرخواست

کیفرخواست عبارت است از تقاضای دادستان برای صدور مجازات و سایر اقدامات لازم درباره متهم از دادگاه که بایستی نکات زیر در تنظیم آن رعایت گردد:

مراجع ذی صلاح رسیدگی به دعاوی کیفری

مرجع اصلی پیگیری شکایات کیفری دادسراست که بنابه صلاحیت شامل دسته بندی زیر می باشند:

• دادسرای محل وقوع جرم

• دادسرای محل کشف جرم یا دستگیری متهم

• دادسرای محل اقامت متهم

در اکثریت موارد شاکی برای تنظیم شکوائیه به دادسرای محل وقوع جرم مراجعه می نماید.اما در صورت مشخص نبودن محل وقوع جرم، برای تقدیم شکوائیه بایستی به دادسرایی که در حوزه آن جرم کشف شده و یا متهم دستگیر شده است؛ مراجعه نمود. در شرایطی که  محل وقوع جرم مشخص نبوده یا در صورت عدم کشف جرم یا عدم دستگیری متهم، شکوائیه تنظیم شده باید به دادسرای محل اقامت متهم ارائه گردد.

لازم به ذکر است که در موارد زیر به شکایت کیفری در شورای حل اختلاف رسیدگی می شود:

• جرم ارتکابی مشمول مجازات نقدی حداکثر تا 5 میلیون ریال باشد.

• مجازات تعیین شده با احتساب جزای نقدی به ازای تحمل حبس، تا 5 میلیون ریال باشد.

• جرائمی با مجازات کمتر از 91 روز حبس و یا مجازات تعزیری مربوط به تخلفات رانندگی.

• پرونده هایی که به منظور ایجاد سازش بین طرفین و کسب رضایت شاکی خصوصی، بایستی مورد مذاکره قرار گیرند.

نکات مهم 

• برای جلوگیری از اتلاف وقت و پیگیری سریع شکایت ضروری است شکایت خود را از همان ابتدا در دادسرا مطرح کنیم و طرح شکایت در کلانتری به موجب ارجاع پرونده به دادسرا موجب اتلاف وقت خواهد شد.

• برخی از پرونده های کیفری از جنبه حقوقی نیز برخوردار بوده و رسیدگی به ضرر و زیان ناشی از جرم در دادگاه کیفری انجام خواهد گرفت. از این رو بدون صرف زمان بیشتر برای پیگیری حقوق مالی خود می توانید دادخواست خود مبنی بر مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم علیه متهم را نیز به دادگاه کیفری ارائه نمایید تا بعد از احراز جرم ارتکاب شده، بدان رسیدگی گردد.

• رسیدگی به پرونده کیفری فردی که مرتکب چندین جرم در حوزه های مختلف گشته، در دادگاهی که مهم‌ ترین جرم در حوزه آن اتفاق افتاده؛ انجام خواهد گرفت.

• رسیدگی به جرائم افراد با سن کمتر از 18 سال، در دادسرا و دادگاه ‌های اطفال انجام خواهد شد.

• رسیدگی به جرائم افراد نظامی که جرم آن مرتبط با شغل آنها بوده است در دادسراها و دادگاه‌ های نظامی و هم چنین رسیدگی به جرائم روحانیون نیز در دادگاه ویژه روحانیت؛ انجام خواهد شد.

• فردی که محکوم به پرداخت جزای نقدی گشته ولی از این امر امتناع می ورزد، اموال وی توقیف می گردد ولی اگر فرد اموالی نداشته باشد، بخشی از حقوق ماهانه و یا سایر درآمدهای وی توقیف می شود.

• در صورتی که فرد برای پرداخت جزای نقدی تقاضای تقسیط نماید، در صورت احراز اعسار وی؛ قرار تقسیط صادر می گردد.

• در شرایطی که فرد محکوم، به هیچ عنوان قادر به پرداخت جزای نقدی نباشد؛ جزای نقدی وی به مجازات زیر مبدل می گردد. بدین صورت که:

انجام خدمات عمومی رایگان در قبال پرداخت جزای نقدی تا پانزده میلیون ریال، با احتساب هر یک ساعت در ازای هر سی ‌هزار ریال در صورت عدم قبول انجام خدمات رایگان، تحمل حبس در قبال پرداخت جزای نقدی بالای پانزده میلیون ریال؛ با احتساب هر یک روز به ازای هر سیصد هزار ریال.

نمونه شکایت کیفری

صدور چک بلامحل از جمله شکایات کیفری است که آمار چشم گیری را به خود اختصاص داده که در صورت احراز عدم پرداخت وجه چک، کیفرخواست صادر گشته و شخص صادرکننده چک بلامحل به مجازات حبس محکوم خواهد شد. لازم به ذکر است که اگر چک به عنوان انجام تعهدات تعیین شده (برای مثال چک ضمانت، چک سفید امضا و…) بین افراد صادر شود، تنها جنبه حقوقی داشته و نمی توان نسبت به شکایت کیفری اقدام نمود.