برای اثبات جنایت و جرم در دادگاه، سند و مدرک کافی و قانع کننده نیاز است. علاوه بر آن در قانون روش هایی به این منظور تنظیم شده است. در جرایم کیفری مثل قصاص و دیات، ادله شرعی و قانونی برای قاضی سندیت دارند و قاضی به استناد این ادله رای صادر می کند مگر اینکه علم به خلاف آن داشته باشد. در اینصورت می تواند بر مبنای علم خود عمل کند.
راه های اثبات جنایت
- اقرار
- بینه
- قسامه
- لوث
- علم قاضی
اثبات جنایت : اقرار چیست
طبق ماده 164 مندرج در قانون مجازات اسلامی اقرار به معنای بیان حقیقت از زبان کسی که مرتکب جرم شده است و پذیرش جرم توسط خود مجرم، است. نکته اینکه اقرار فرد مجرم در صورتی مورد قبول قانون قرار خواهد گرفت که وی فردی بالغ و عاقل بوده و با اختیار و اراده خود اقرار نماید.
کسب اطلاعات بیشتر: اقرار چیست
اثبات جنایت : بینه چیست
به معنای شهادت و گواهی دادن است. بدین معنا که اگر شخصی شاهد وقوع جرمی باشد یا بر صحت چیزی یقین داشته باشد، برای اثبات جرم در دادگاه، دیده ها و شنیده های خود را علیه مجرم و یا به نفع فرد بی گناه، باید شهادت و گواهی دهد.
اثبات جنایت : قسامه چیست
به معنای سوگند خوردن است. به عبارتی اگر فردی در اثبات ادعای خود مبنی بر مجرم بودن شخص دیگر، شاهد و مدرکی نداشته باشد، باید 50 مرتبه در دادگاه قسم بخورد که ادعای او حقیقت دارد.
اثبات جنایت : لوث چیست
طبق ماده 314 قانون مجازات اسلامی، به شواهد و قرائنی که موجب ظن قاضی به ارتکاب جنایت یا نحوه ارتکاب جرم توسط متهم شود، لوث گویند.
اثبات جنایت : علم قاضی
اسناد و مدارکی که قاضی برای اثبات جرم به آنها استناد می کند.
شرایط خاص
- طبق ماده 317 قانون مجازات اسلامی چنانچه اتکا به لوث امکان داشته باشد، ابتدا از متهم خواسته می شود که برای نفی اتهام وارده بر او دلیل بیاورد. اگر متهم دلیل ارائه دهد، نیازی به قسامه شاکی نیست و متهم تبرئه می شود. در غیر این صورت شاکی می تواند اقامه قسامه کند یا از متهم درخواست قسامه نماید.
- طبق ماده 319 قانون مجازات اسلامی اگر متهم حاضر به اجرای درخواست قسامه شاکی از وی نشود، به پرداخت دیه محکوم می شود ولی اگر درخواست قسامه را اقامه کند، تبرئه می شود و شاکی حق درخواست مجدد قسامه از متهم را ندارد.
- طبق ماده 323 قانون مجازات اسلامی چنانچه چند نفر، متهم باشند و شواهد و قرائن بر علیه همه آنان باشد، برای اثبات اتهام همه آنان یک قسامه کافی است و اقامه قسامه برای هر یک از آنها لازم نیست.
- طبق ماده 328 اگر تعداد متهمان زیاد باشد، هریک از آنها به نفع متهم دیگر می تواند اقامه قسامه نماید.
- طبق ماده 333 اگر شواهد و قرائن بر علیه دو یا چند نفر باشد و قسامه بر علیه آن ها(مبنی بر مجرم بودن آنها) اقامه شود. قاضی از همه آنها می خواهد که بر برائت خود از اتهام قسم بخورند. اگر همه یا برخی از آنها از سوگند خوردن خودداری کنند، امتناع کنندگان از سوگند خوردن، به پرداخت دیه محکوم می شوند. اگر تعداد امتناع کنندگان زیاد باشد، پرداخت دیه به نسبت مساوی میان آنان تقسیم می شود. نکته اینکه اگر همه متهمان به برائت خود از اتهام سوگند بخورند، دیه از بیت المال پرداخت می شود(در مورد اتهام قتل) و در اتهام غیر قتل، دیه به نسبت مساوی بین آن ها تقسیم می شود.
- طبق ماده 344 اگر قبل از صدور حکم، قسامه اقامه شود و در ادامه دلیل معتبری بر خلاف قسامه یافت شود، قسامه باطل می شود. ولی اگر بعد از صدور حکم چنین حالتی پیش آید، اعاده دادرسی پیگیری می شود.
- تعداد قسامه در قتل عمد 50 سوگند توسط 50 نفر از خويشاوندان و بستگان مدعی است.
- در اثبات قتل عمدی به کمک قسام، مدعی باید 50 نفر برای اقامه قسامه در دادگاه حاضر کند، در غیر اینصورت هر یک از آنها می تواند بیشتر از یک قسم بخورد تا در مجموع 50 تا شود.
- برخلاف قتل عمدی در جنایات دیگر امکان اینکه یک نفر(چه مرد و چه زن) 50 مرتبه قسم را تکرار کند، وجود دارد.
ابطال ادله اثبات جرم پس از اجرای حکم
برای مثال به موجب اقامه قسامه دروغین برعلیه متهم، حکم اجرا شده و آسیب جانی یا خسارت مالی به متهم وارد شود؛ اقامه کننده سوگند، به پرداخت دیه یا تعزیر و جبران خسارت مالی محکوم می شود. هم چنین است در ارتباط با ادعای دروغین شاکی یا شاهد.
کلام آخر
اقامه قسم دروغ در دادگاه نه تنها جرم محسوب می شود، بلکه عذاب اخروی نیز دارد و همانطور که اثبات جرم امری ضروری است، اثبات بی گناهی متهم نیز امری واجب است. خود افراد به تنهایی نمی توانند ارتکاب جرم یک شخص را بر علیه خود ثابت کنند و یا متهم، خود به تنهایی قادر به رفع اتهام از خود نیست. واسط میان افراد و دادگاه، وکلا هستند که تمامی قوانین و شرایط مربوطه را می دانند و نقش مهمی در اثبات حقیقت دارند.